گزارش بازدید از موزه آبگینه

به احتیاط رو اکنون که آبگینه شکستی^*

در روز جمعه مورخ ۷ بهمن ۸۴ جمعی از اعضای انجمن فرهنگی و نیکوکاری احسان (هفت نفر) طبق برنامه از پیش اعلام شده، بازدیدی از موزه آبگینه و سفالینه داشتند. موزه آبگینه در واقع موزه تخصصی شیشه و سفال است‌.

این موزه در محله قدیمی تهران در خیابان ۳۰ تیر واقع شده است. ساختمان موزه به خودی خود می‌تواند برای علاقه‌مندان بسیار دیدنی باشد. این ساختمان متعلق به قوام‌السلطنه‌، وزیر احمد شاه قاجار بوده و در دو طبقه و پنج تالار ساخته شده است‌. تزیینات بنا شامل منبت کاری چهارچوب درها و پله‌ها است و آجر کاری نما که در ۵۰ نوع‌است. گچ‌بری موزه شامل دو دوره است‌: دوران قوام و سبک غربی در زمان سفارت مصر و آینه‌کاری‌های طبقه دوم‌، که مربوط به دوره قاجار است‌.

در ابتدای موزه مواد و لوازمی که بوسیله آنها اسباب و لوازم شیشه ای ساخته میشدند را می توان دید. مرحله بعد تالاری است که در آن اشیای سفالی و شیشه ای متعلق به دوران ماقبل تاریخ (پیش از میلاد مسیح) قرار داده شده اند. در اینجا می توانیم گردنبندها و النگوهای شیشه ای را ببینیم که هزاران سال پیش (بیش از ۵۰۰۰ هزار سال) روزی در گردن و مچ یک زن قرار داشته اند. واقعا حیرت آور و به نوعی عبرت آموز بود. تصور اینکه زنی در هزاران سال پیش این النگو را در دست داشته و غرور آمیز و شاید فخر فروشانه میان زنهای همسایه و اطرافیان خودنمایی می کرده و تصور گردن وی که در آن گردنبند شیشه ای می درخشیده و شاید به نوعی کارهایی انجام می داده که توجه اطرافیانش را به این نکته جلب کند که این من هستم که چنین چیز گرانبهایی دارم. همچنین کوزه ای سفالی در این قسمت قرار دارد که در آن زمان پادشاهان خون دشمنانشان یا حیوانات وحشی را در آن می ریختند و می نوشیدند و بر روی ظرف هم نقشی از آن حیوان نقاشی می کردند. تصورشان این بوده که با این عمل قدرت آن حیوان و یا انسان به خودشان منتقل می شده. همچنین خمره ای به نمایش گذاشته شده متعلق به دوران گیل گمش که کاربری ذخیره غلات داشته. از نکات قابل تامل در این خمره این است که بر روی آن مقدار بسیار زیادی تزئینات و ظرافت بکار رفته است. تامل این جاست که چه انسانهای با ذوق و هنری بوده اند که حتی برای خمره ذخیره غلات هم یک چیز ساده و بی آرایش درست نمی کردند بلکه هر چیزی را تزئین می کرده اند. این مطلب می تواند قابل مقایسه با امروز ما باشد که از نظر هنری به زیبایی و نمای لوازم و اسبابمان توجه چندانی نداریم و در هر لیوانی و هر بشقابی غذا می خوریم. در واقع می خواهم بگویم که فکر می کنم امروزه ما در بکار بردن ظرافت و توجه به زیبایی و نمای چیزهای اطرافمان عقب تر از مردم هزاران سال پیش شده ایم. نگاه هنری به اطرافمان ضعیف شده است.

از دیگر نکات جالب ابریقی بود که از آذربایجان پیدا کرده بودند. نکته جالب اینکه این کوزه به شکل شتر درست شده بود. این می تواند نشاندهنده این باشد که هزاران سال پیش احتمالا در آذربایجان شتر وجود داشته یا حیوانی بارکش نظیر آن.

تالار صدف که در طبقه دوم این بنای زیبا و شگفت انگیز واقع شده به علت شباهت شکل آن به صدف نیمه باز به این نام خوانده می‌شود و شامل انواع سفال‌های قرن سوم و چهارم شهر نیشابور است‌. البته یکی از اشیای جالب این قسمت ظروفی است که بر روی آن ادعیه هایی به زبان مندایی نوشته شده که مردم آن دوران آنها را در سر در خانه هایشان قرار می دادند تا بدین‌وسیله از شر دشمنان و شیاطین مصون بمانند. می توان این مطلب را با ادعیه های محافظت کننده از بلایا مقایسه کرد. در این قسمت ظروف سفالی که بوسیله آنها حجامت انجام می شده هم در معرض نمایش قرار دارند.

تالار یک و دو در طبقه اول و تالارهای دیگر در طبقه فوقانی قرار دارد. در تالار شماره دو (بلور) قدیمی‌ترین شیشه‌ها و لوله‌های شیشه‌ای و سفال‌ها قرار داده شده است‌. تالار چهار (زرین‌) که به خاطر ظروف زرین‌فام که از دوران سلجوقی به جا مانده چنین نامی گرفته است‌، شامل ظروفی است که دور تا دور با خط نسخ و نستعلیق تزیین شده‌است‌. هم‌چنین چهره‌های مغولی روی این ظروف خود نمایی می‌کنند که با توجه به شهر محل پیدایش‌، نقوش آن‌ها فرق می‌کند. تالار پنج (لاجورد) به خاطر لعاب‌های یک رنگ فیروزه به این نام خوانده می‌شود، و از قرن هفتم و هشتم (دوره ایلخانی‌) به جا مانده است‌.

طراح ویترین‌های موزه مهندسی اتریشی به نام هانس هولاین است‌.

با نزدیک شدن به دوران صفویه‌، اشیا مصرفی‌تر می‌شود. تزیینات این بخش شامل گلاب پاش و صراحی است‌. یا وسیله ای که باز آن در تدخین قلیان استفاده می شده اما به نحوی ساخته شده بود که می توان آن را همراه خود برد و در هر جایی از آن استفاده کرد (به نوعی قلیان همراه بوده) هم‌چنین میزی که از دوران قاجار به جا مانده با لعاب هفت رنگ و مزین به نقش چهره‌های شخصیت‌های شاهنامه است که نام هر شخص بالای چهره نوشته شده است. از نکات قابل توجه این میز این بود که نام کیومرث، یکی از شخصیت های شاهنامه به صورت "کیومرس" (با سین) نوشته شده بود که می تواند موضوعی برای تحقیق باشد.

این مجموعه تا ۱۳۳۰ محل سکونت و کار قوام‌السلطنه بود و بعد از آن مدت هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت‌. بعد از آن‌، به ترتیب سفارت افغانستان‌، بانک بازرگانی و در سال ۱۳۵۵ با همکاری مهندسان ایرانی و اتریشی تغییرات آن شروع شد. با وقوع انقلاب ایران مدت کوتاهی در کار توقف ایجاد شد اما در بهمن سال ۱۳۵۹ این موزه رسما شروع به کار کرد.

ساختمان موزه هشت ضلعی است و در باغی به مساحت ۷۰۰۰ مترمربع قرار دارد. طرح‌های بدیع و در و پنجره‌های نفیس که بسیار خوب نگه‌داری شده‌اند، یادآور معماری عصر سلجوقی است و می‌تواند الهام بخش معماران معاصر برای طرح‌های سبک کلاسیک‌باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تهیه و تنظیم: صابر نقوی

* عنوان برگرفته از یکی ازغزلیات سعدی است. برای دیدن متن کامل آن اینجا را کلیک کنید.

** برای اطلاعات بیشتر در مورد این موزه اینجا را کلیک کنید.